شروط و مراجع داوری و قانون حاکم در قرارداد شرکت‌های خارجی با اشخاص ایرانی

شروط و مراجع داوری قانون حاکم در قرارداد شرکت‌های خارجی با اشخاص ایرانی

به قلم دکتر امیرحسین بحرینی

 مقدمه 

در قراردادهای بین‌المللی، یکی از مهم‌ترین موضوعات، تعیین نحوه حل‌وفصل اختلافات میان طرفین است. شرکت‌های خارجی و اشخاص یا شرکت‌های ایرانی که وارد همکاری تجاری می‌شوند، ممکن است در طول اجرای قرارداد با مشکلات و اختلافات مواجه شوند. 

داوری بین‌المللی یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های حل‌وفصل اختلافات است که نسبت به دادگاه‌های ملی، سریع‌تر، غیرسیاسی‌تر و تخصصی‌تر عمل می‌کند. در این مقاله، نکات کلیدی در تعیین شروط داوری، مراجع داوری و قانون حاکم در قراردادهای بین‌المللی بررسی خواهد شد. 

 ۱. اهمیت شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی 

 ۱.۱. چرا شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی مهم است؟ 

• • • – بی‌طرفی:
      بسیاری از شرکت‌های خارجی تمایلی ندارند که در دادگاه‌های ملی طرف ایرانی دادرسی شوند و داوری را به‌عنوان یک روش بی‌طرفانه انتخاب می‌کنند. 
    • – سرعت در حل اختلاف:
      برخلاف دادگاه‌های ملی که ممکن است سال‌ها طول بکشد، فرایند داوری معمولاً سریع‌تر و کارآمدتر است. 
    • – امکان انتخاب داوران متخصص:
      برخلاف دادگاه‌های عمومی، طرفین می‌توانند داورانی با تخصص مرتبط در حوزه حقوق تجارت و سرمایه‌گذاری بین‌المللی انتخاب کنند. 
    • – قابلیت اجرای بین‌المللی:
      احکام داوری در سطح بین‌المللی قابلیت اجراپذیری بیشتری دارند، خصوصاً بر اساس کنوانسیون نیویورک ۱۹۵۸ که ایران نیز عضو آن است. 

۲. نکات کلیدی در تعیین شرط داوری در قراردادهای بین‌المللی 

برای‌آنکه شرط داوری در یک قرارداد مؤثر باشد، باید شامل موارد زیر باشد: 

• • •  ۲.۱. مشخص‌کردن مرکز داوری (Seat of Arbitration) 
      • • – باید مشخص شود که داوری در کدام نهاد یا کشور انجام خواهد شد. 
        • – به‌عنوان‌مثال، داوری می‌تواند در داخل ایران (مانند مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران) یا در خارج از کشور (مانند ICC در پاریس) برگزار شود. 
    •  ۲.۲. تعیین قواعد داوری (Arbitration Rules) 
      • • – باید مشخص شود که داوری تحت چه مجموعه‌ای از قوانین و مقررات داوری انجام خواهد شد. 
        • – معمول‌ترین قواعد داوری شامل: 
        •   – ICC (اتاق بازرگانی بین‌المللی) 
        •   – UNCITRAL (قوانین داوری سازمان ملل) 
        •   – LCIA (دادگاه داوری لندن) 
        •   – DIAC (مرکز داوری دبی) 
        •   – ACIC (مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران) 
    •  ۲.۳. تعداد داوران (Number of Arbitrators) 
      • • – داوری می‌تواند توسط یک داور منفرد یا یک هیئت سه‌نفره انجام شود. 
        • – اگر ارزش اختلاف زیاد باشد، معمولاً هیئت سه‌نفره انتخاب می‌شود. 
    •  ۲.۴. تعیین زبان داوری 
      • • – طرفین باید زبان رسمی داوری را مشخص کنند. 
        • – معمول‌ترین گزینه‌ها انگلیسی، فرانسه، عربی یا فارسی هستند. 
    •  ۲.۵. تعیین قانون حاکم بر داوری (Lex Arbitri) 
    • – قانون حاکم بر فرایند داوری ممکن است با قانون حاکم بر قرارداد متفاوت باشد. 
      • • – این قانون معمولاً قانون کشوری است که مقر داوری در آن قرار دارد. 
    •  ۲.۶. تعیین محل برگزاری جلسات داوری 
      • • – جلسات داوری ممکن است در محل مورد توافق طرفین یا در مرکز داوری مشخص شده برگزار شوند. 
    •  ۲.۷. تعیین موضوعات قابل‌داوری و محدودیت‌های آن 
      • • – برخی اختلافات ممکن است غیرقابل‌داوری باشند (مثلاً در برخی کشورها، مسائل مرتبط با اموال غیرمنقول و حقوق کارگری مشمول داوری نیستند).
          

 ۳. مراجع داوری بین‌المللی و داخلی برای شرکت‌های خارجی و ایرانی 

• • •  ۳.۱. مراجع داوری بین‌المللی 
      رایج‌ترین مراجع داوری که در قراردادهای بین‌المللی شرکت‌های خارجی و ایرانی استفاده می‌شوند: 
      • •  ۳.۱.۱. دیوان داوری اتاق بازرگانی بین‌المللی (ICC – International Chamber of Commerce) 
          • • – یکی از معتبرترین نهادهای داوری در سطح جهان. 
            • – مقر اصلی در پاریس، فرانسه. 
            • – قوانین آن بر اساس قواعد داوری ICC تنظیم شده است.
              
        •  ۳.۱.۲. مرکز داوری بین‌المللی لندن (LCIA – London Court of International Arbitration) 
          • • – مناسب برای قراردادهایی که طرفین تمایل به داوری تحت قوانین حقوقی انگلستان دارند.
              
        •  ۳.۱.۳. مرکز داوری بین‌المللی دبی (DIAC – Dubai International Arbitration Centre) 
          • • – یکی از مهم‌ترین مراکز داوری برای شرکت‌هایی که در خاورمیانه فعالیت می‌کنند.
              
        •  ۳.۱.۴. قوانین داوری UNCITRAL 
          • • – این قوانین توسط سازمان ملل متحد تدوین شده‌اند و در مواردی که طرفین توافق کنند، قابل‌اجرا هستند.
              
    •  ۳.۲. مراجع داوری داخلی ایران 
      اگر طرفین تصمیم به داوری در ایران بگیرند، مهم‌ترین مراکز داوری عبارت‌اند از: 
      • •  ۳.۲.۱. مرکز داوری اتاق بازرگانی ایران (ACIC) 
          • • – معتبرترین نهاد داوری داخلی در ایران. 
            • – تحت نظارت اتاق بازرگانی ایران و بر اساس قوانین داخلی و بین‌المللی فعالیت دارد. 
        •  ۳.۲.۲. مرکز داوری سازمان بورس و اوراق بهادار ایران 
          • • – مناسب برای قراردادهای مربوط به بازار سرمایه و بورس ایران. 

 ۴. قانون حاکم بر قراردادهای بین‌المللی (Governing Law) 

 ۴.۱. چرا قانون حاکم مهم است؟ 

• • • – قانون حاکم بر قرارداد مشخص می‌کند که حقوق و تعهدات طرفین چگونه تفسیر خواهند شد. 
    • – در صورت اختلاف، قانون حاکم مشخص می‌کند که کدام مقررات بر قرارداد اعمال می‌شوند. 

 ۴.۲. رایج‌ترین گزینه‌ها برای قانون حاکم 

 قانون ایران: 

• • • – درصورتی‌که طرف ایرانی خواهان اجرای احکام در ایران باشد، انتخاب قانون ایران ممکن است مناسب باشد. 
    • – چالش: ممکن است برای طرف خارجی جذاب نباشد. 

 قانون یک کشور ثالث (مثلاً انگلیس، فرانسه یا سوئیس): 

• • • – بسیاری از شرکت‌های خارجی ترجیح می‌دهند قوانین یک کشور بی‌طرف مانند انگلستان یا سوئیس را به‌عنوان قانون حاکم انتخاب کنند. 

 قوانین بین‌المللی مانند کنوانسیون وین ۱۹۸۰: 

• • • – برای قراردادهای فروش بین‌المللی کالا، کنوانسیون بیع بین‌المللی کالا (CISG) قابل‌اجرا است. 

 ۵. نکات کلیدی در تدوین بند داوری در قراردادهای بین‌المللی 

• • •  انتخاب یک مرکز داوری معتبر که اجرای احکام آن تضمین شده باشد. 
    •  تعیین دقیق قواعد داوری و رویه‌های حل اختلاف. 
    •  مشخص‌کردن زبان داوری و تعداد داوران. 
    •  اطمینان از اینکه شرط داوری مطابق با قوانین هر دو کشور است. 
    •  مشورت با وکلای متخصص در داوری بین‌المللی برای تدوین دقیق بند داوری. 

 نتیجه‌گیری 

داوری بین‌المللی یک ابزار قدرتمند برای حل اختلافات تجاری بین شرکت‌های خارجی و اشخاص یا شرکت‌های ایرانی است. تعیین مرجع داوری، قانون حاکم و شرایط داوری باید بادقت انجام شود تا از مشکلات حقوقی در آینده جلوگیری شود. بهترین راهکار، استفاده از مشاوران حقوقی متخصص در تدوین قراردادهای بین‌المللی است.

اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در خصوص قوانین هستید، می‌توانید به بخش‌های دیگر سایت ما مراجعه کرده و اطلاعات کامل‌تری را دریافت کنید.

برای مطالعه قانون داوری تجاری بین المللی در سایت مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی اینجا را کلیک کنید.

برای ورود به درگاه ملی قوه قضاییه اینجا را کلیک کنید.