حقوق شاکی و متهم

 حقوق شاکی و متهم در دادرسی کیفری

در نظام‌های حقوقی مختلف، دادرسی کیفری باهدف کشف حقیقت، حمایت از حقوق شاکی و متهم، و برقراری عدالت انجام می‌شود. نظام دادرسی کیفری ایران نیز بر اساس قانون آیین دادرسی کیفری مصوب ۱۳۹۲، اصول و مراحلی را برای رعایت عدالت و حقوق طرفین دعوی مشخص کرده است. در این محتوا به بررسی حقوق شاکی و متهم و مراحل دادرسی کیفری می‌پردازیم.

 شاکی و حقوق قانونی او در دادرسی کیفری

شاکی در دادرسی کیفری شخصی است که از وقوع جرم متضرر شده و به‌عنوان طرف دعوی، شکایت خود را به مراجع قضایی اعلام می‌کند. طبق قوانین موجود، شاکی از حقوق مشخصی برخوردار است که به شرح زیر است:

• • •  ۱. حق طرح شکایت و ارائه دلایل
      • • – طرح شکایت: شاکی حق دارد شکایت خود را از طریق تنظیم شکواییه به مراجع قضایی اعلام کند.  
        • – ارائه دلایل و مدارک: شاکی می‌تواند مدارک و مستندات مرتبط با جرم را به دادسرا ارائه کند تا به اثبات ادعای خود کمک کند.
  • •  ۲. حق حضور در مراحل تحقیقات مقدماتی
      • شاکی می‌تواند در مراحل تحقیقات مقدماتی حضور یابد و نظرات خود را بیان کند. این حضور شامل مراحل بازجویی از متهم نیز می‌شود، مگر آنکه مقام قضایی به دلیل خاصی از این امر جلوگیری کند.
  • •  ۳. حق درخواست جبران خسارت
      • طبق ماده ۱۴ قانون آیین دادرسی کیفری، شاکی می‌تواند در کنار شکایت کیفری، درخواست جبران خسارت مادی و معنوی ناشی از جرم را مطرح کند. این درخواست می‌تواند به‌صورت جداگانه یا در طول دادرسی کیفری ارائه شود.
  • •  ۴. حق اعتراض به تصمیمات قضایی
      • شاکی می‌تواند به قرارهای صادره از دادسرا مانند قرار منع تعقیب یا قرار موقوفی تعقیب اعتراض کند. این اعتراض باید ظرف مهلت مقرر قانونی (معمولاً ۱۰ روز) به مرجع صالح ارائه شود.
  • •  ۵. حق درخواست تجدیدنظر
      • درصورتی‌که حکم دادگاه بدوی به نفع متهم صادر شود، شاکی می‌تواند نسبت به آن درخواست تجدیدنظر کند. این درخواست باید در مهلت قانونی مشخص شده (۲۰ روز برای دعاوی داخلی) انجام شود.

 حقوق متهم در دادرسی کیفری

متهم در دادرسی کیفری شخصی است که ارتکاب جرم به وی نسبت‌داده‌شده است. اما تا زمانی که جرم وی اثبات نشده، بی‌گناه فرض می‌شود. این اصل که به “اصل برائت” معروف است، یکی از اصول مهم حقوق کیفری است. متهم در طول دادرسی کیفری از حقوق متعددی برخوردار است که شامل موارد زیر است:

• • •  ۱. حق اطلاع از اتهام
      • طبق ماده ۵ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم باید در اولین فرصت از نوع اتهام، دلایل آن، و حقوق قانونی خود مطلع شود.
  • •  ۲. حق سکوت
      • متهم حق دارد در برابر پرسش‌های قضایی سکوت کند و این سکوت نباید به‌عنوان دلیل بر مجرمیت وی تلقی شود.
  • •  ۳. حق داشتن وکیل
      • طبق ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری، متهم حق دارد در تمام مراحل دادرسی از کمک وکیل استفاده کند. در جرایم مهم، حضور وکیل برای دفاع از حقوق متهم الزامی است.
  • •  ۴. حق اعتراض به تصمیمات قضایی
      • متهم می‌تواند به قرارهای قضایی مانند بازداشت موقت، قرار وثیقه، یا حکم صادره اعتراض کند.
  • •  ۵. حق درخواست تجدیدنظر
      • درصورتی‌که حکم صادره علیه متهم باشد، وی می‌تواند درخواست تجدیدنظر کند. این درخواست باید مطابق مهلت قانونی (۲۰ روز) انجام شود.
  • •  ۶. حق استفاده از امکانات دفاعی
      • متهم حق دارد از کلیه امکانات قانونی برای دفاع از خود، مانند ارائه شهود، اسناد، یا طرح سؤالات در دادگاه استفاده کند.

 مراحل دادرسی کیفری

دادرسی کیفری شامل مراحل مشخصی است که به ترتیب انجام می‌شوند. این مراحل عبارت‌اند از:

• • •  ۱. مرحله تحقیقات مقدماتی
      • این مرحله با شکایت شاکی یا گزارش جرم آغاز می‌شود و شامل اقدامات زیر است:
        • – تنظیم شکواییه توسط شاکی  
        • – تحقیقات توسط ضابطین دادگستری  
        • – بازپرسی و تفهیم اتهام به متهم  
        • – صدور قرارهای قضایی مانند بازداشت موقت یا قرار وثیقه

• • •  ۲. مرحله دادرسی در دادگاه بدوی
      • پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی، پرونده به دادگاه بدوی ارسال می‌شود. در این مرحله:
        • – شاکی و متهم مدارک و ادعاهای خود را ارائه می‌دهند.
        • – قاضی پرونده بر اساس دلایل و مستندات موجود حکم صادر می‌کند.

• • •  ۳. مرحله تجدیدنظرخواهی
      • اگر شاکی یا متهم به‌حکم صادره اعتراض داشته باشند، پرونده به دادگاه تجدیدنظر ارجاع می‌شود. این مرحله معمولاً برای بررسی دوباره ادله و مدارک انجام می‌شود.

• • •  ۴. اجرای احکام کیفری
      • پس از قطعیت حکم، مرحله اجرای احکام آغاز می‌شود. این مرحله شامل اجرای مجازات‌هایی مانند حبس، جزای نقدی یا اقدامات تأمینی و تربیتی است.

 جمع‌بندی

دادرسی کیفری فرایندی پیچیده و حساس است که باهدف برقراری عدالت و حمایت از حقوق طرفین دعوی طراحی شده است. شاکی و متهم هر دو از حقوق مشخصی برخوردارند که باید در تمام مراحل دادرسی رعایت شود. قانون آیین دادرسی کیفری و اصول مرتبط با حقوق بشر، چارچوبی برای تضمین این حقوق فراهم کرده‌اند. رعایت این حقوق نه‌تنها به کشف حقیقت کمک می‌کند، بلکه باعث افزایش اعتماد عمومی به‌نظام قضایی می‌شود.

اگر به دنبال اطلاعات بیشتری در خصوص قوانین هستید، می‌توانید به بخش‌های دیگر سایت ما مراجعه کرده و اطلاعات کامل‌تری را دریافت کنید.

برای ورود به درگاه ملی قوه قضاییه اینجا را کلیک کنید.